Дзяржава у палітычнай сістэме грамадства
Дзяржава ў палітычнай сістэме грамадства
Кароткая анатацыя модуля
Дадзеная тэма традыцыйна з’яўляецца адной з важнейшых у тэорыі дзяржавы. Яна ўключае ў сябе блок пытанняў аб сутнасці і структуры палітычнай сістэмы, ролі дзяржавы ў палітычнай сістэме, суадносінах дзяржавы і грамадства, дзяржавы і іншых суб’ектаў, а таксама іншых элементаў палітычнай сістэмы.
Дзяржава выступае асяродкам палітычнай сістэмы, яе асноўным суб’ектам, вакол якога будуецца палітычная сістэма. Усе іншыя элементы і суб’екты палітычнай сістэмы непасрэдна залежаць ад дзяржавы. Аднак і дзяржава залежыць ад іншых суб’ектаў і элементаў палітычнай сістэмы.
Тэматычны план
1.Паняцце структура і азначэнне палітычнай сістэмы грамацтва.
2.Дзяржава ў палітычнай сістэме грамацтва.
3.Дзяржава і палітычныя партыі.
4.Дзяржава і царква. Светская і тэакратычная дзяржава.
5.Дзяржава і іншыя грамацкія аб’яднанні.
1. Паняцце, структура і азначэнне палітычнай сістэмы грамацтва
У грамадстве існуюць самыя розныя віды адносін: эканамічныя, прававыя, сацыяльныя, маральныя, ў тым ліку і палітычныя. Да палітычных адносяцца ўзаемасувязі паміж індывідамі, сацыяльнымі супольнасцямі, палітычнымі арганізацыямі, дзяржавай і іншымі суб’ектамі па фармаванню і ажыццяўленню дзяржаўнай улады.
Што такое палітычная сістэма, з якіх элементаў яна складаецца? Тэрмін “сістэма” азначае цэласнае мноства элементаў, якія ўзаемазвязаны і ўзаемадзейнічаюць паміж сабой. Для таго, каб вызначыць, што такое палітычная сістэма, неабходна вызначыць, што такое палітыка. Палітыка - гэта сфера дзейнасці, звязаная з адносінамі паміж нацыямі, класамі, палітычнымі партыямі і іншымі суб’ектамі, ядром якой з’яўляецца барацьба за ўтрыманне і выкарыстанне палітычнай улады. Слова “палітыка” ў перакладзе з грэчаскага “politike” азначае “дзяржаўныя справы”, “майстэрства кіравання дзяржавай”. Палітыка як сфера дзейнасці з’явілася пры фармаванні палітычнай і дзяржаўнай улады.
Палітычная сістэма - гэта сукупнасць удзельнікаў палітычнага жыцця, адносін паміж імі, сродкаў і спосабаў перадачы палітычнай інфармацыі, палітычных праграм, ідэй, тэорый, а таксама палітычных норм. Такім чынам, палітычная сістэма складаецца з чатырох элементаў: суб’ектнага складу, камунікатыўнай часткі, ідэакратычнай часткі і нарматыўнай асновы.
Інстытуцыянальная частка. Дадзеная частка ўяўляе сабой суб’ектны склад сістэмы. Суб’ектамі палітычнай сістэмы выступаюць грамадзяне, сацыяльныя супольнасці, палітычныя арганізацыі і дзяржава. Эканамічная сістэма грамадства стварае сацыяльную структуру: класы, сацыяльныя слаі, групы. Розныя сацыяльныя супольнасці (класы, групы) ствараюць свае палітычныя арганізацыі. Паміж гэтымі супольнасцямі і іх арганізацыямі і складаюцца палітычныя адносіны. Дзеля таго, каб вызначыць, ці з’яўляецца канкрэтны суб’ект суб’ектам палітычнай сістэмы, трэба высветліць: удзельнічае ці не ён у палітычным жыцці.
Камунікатыўная частка - гэта сукупнасць адносін і форм узаемадзеяння, якія складаюцца паміж класамі, сацыяльнымі групамі, нацыямі, індывідамі з мэтай іх удзелу ў ажыццяўленні ўлады, распрацоўцы і ажыццяўленні палітыкі. Палітычныя адносіны з’яўляюцца вынікам шматразовых і разнастайных сувязяў суб’ектаў палітыкі ў працэсе палітычнай дзейнасці. У гэту частку палітычнай сістэмы ўваходзяць усе сродкі, спосабы перадачы палітычнай інфармацыі. Асаблівую ролю адыгрываюць сродкі масавай інфармацыі: тэлебачанне, радыё, газеты, часопісы, інтэрнэт і інш.
Ідэакратычная частка. Дадзеная частка ўключае палітычныя праграмы, тэорыі, ідэі, псіхалогію. Палітычная свядомасць суб’ектаў палітычнага працэсу функцыянуе на двух узроўнях - тэарэтычным (палітычная ідэялогія) і эмпірычным (палітычная псіхалогія). Да формаў праяўлення палітычнай ідэялогіі адносяцца погляды, лозунгі, ідэі, тэорыі, а да палітычнай псіхалогіі - пачуцці, эмоцыі, настроі, традыцыі. Асобае месца ў ідэакратычнай частцы займае палітычная культура, пад якой можна разумець, комплекс тыповых для дадзенага грамадства ўзораў (стэрыятыпаў) паводзін, каштоўнасных арыентацый, палітычных уяўленняў. Палітычная культура - гэта перадаваемый цераз пакаленні вопыт палітычнай дзейнасці, які ўключае веды, перакананні, мадэлі паводзін чалавека і сацыяльных груп.
Нарматыўная аснова палітычнай сістэмы. Сюды адносяцца ўсе тыя нормы, якія рэгулююць палітычныя адносіны. Палітычныя адносіны будуюцца на аснове пэўных норм (правіл). Яны ўтрымліваюцца ў розных крыніцах, у тым ліку і канстытуцыі дзяржавы, яе законах, статутах палітычных партый. У многіх краінах, асабліва з устойлівымі гістарычнымі традыцыямі (напрыклад, Англія), паралельна з палітычнымі нормамі, зафіксаванымі ў прававых актах, дзейнічаюць няпісаныя традыцыі і звычаі. Пэўную ролю ў рэгуляванні палітычных адносін выконваюць этыка-маральныя нормы, у якіх замацаваны ўяўленні грамадства і асобных сацыяльных груп аб праўдзе, справядлівасці, сумленні, годнасці і інш.
Для разумення сутнасці палітычнай сістэмы неабходна азначыць яшчэ два паняцці: палітычны працэс і функцыі палітычнай сістэмы.
Палітычны працэс - гэта сукупнасць вынікаў дзеяння ўсіх суб’ектаў палітычнай сістэмы. Палітычны працэс складаецца з некалькіх стадый:
1.фармаванне палітычнай сістэмы;
2.аднаўленне палітычнай сістэмы;
3.прыняцце і ажыццяўленне палітычных рашэнняў;
4.кантроль за ажыццяўленнем прынятых рашэнняў.
Пад функцыямі палітычнай сістэмы разумеецца тая роля, якую адыгрывае палітычная сістэма ў жыцці грамадства. Выдзяляюць наступныя функцыі:
1)азначэнне мэт, задач, перспектыў развіцця грамадства;
2)акумуляванне эканамічных, палітычных, фінансавых, людскіх і іншых рэсурсаў для дасягнення палітычных мэт;
3)узгадненне розных інтарэсаў суб’ектаў палітычнай сістэмы;
4)размеркаванне матэрыяльных і духоўных рэсурсаў грамадства;
5)забеспячэнне стабільнасці і бяспекі грамадства;
6)распрацоўка і ўкараненне ў грамадства розных норм паводзін;
7)прыняцце і ажыццяўленне палітычных рашэнняў;
8)кантроль за выкананнем палітычных рашэнняў, розных норм паводзін.
2. Дзяржава у палітычнай сістэме грамацтва
Дзяржава з’яўляецца цэнтральным звяном палітычнай сістэмы. Гэта абумоўлена сутнасцю дзяржава і яе некаторымі прыкметамі. Дзяржава выступае асноўным суб’ектам кіравання ў палітыцы, галоўным інструментам рэалізацыі важнейшых задач палітычнай сістэмы, забеспячэння адзінства яе кампанентаў. Прызначэнне дзяржавы заключаецца ў кіраванні грамадствам, яна выконвае такую функцыю, як размеркаванне каштоўнасцяў у грамадстве.
Толькі дзяржава здольна выступіць той сілай, якая аб’ядноўвае усё грамадства, раздзеленае на класы, слаі, этнічныя, культурныя, прафесійныя групы. Дзяржава інтэгруе грамадства пры наяўнасці сацыяльных адрозненняў і супярэчнасцяў. Вызначаючы ўнутраную і знешнюю палітыку, забяспечваючы грамадскі парадак і абарону краіны, дзяржава выступае ў якасці афіцыйнага прадстаўніка грамадства, кожнага яго члена.
Дзяржава - гэта спецыяльная ўстанова, якая прадназначана для прыняцця кіраўнічых, палітычных рашэнняў у межах усяго грамадства. Ніякі іншы суб’ект палітычнай сістэмы не можа замяніць дзяржаву ў шматпланавасці выканання функцый.
Для арганізацыі кіравання грамадствам дзяржава мае спецыяльны апарат кіравання, заканадаўчыя, выканаўчыя, судовыя, кантрольныя органы. Гэта асобая публічная ўлада. Іншыя суб’екты палітычнай сістэмы не маюць такой сістэмы публічных органаў.
Дзяржава мае значную эканамічную аснову для сваёй палітычнай дзейнасці. Ва ўласнасці дзяржавы могуць знаходзіцца цэлыя галіны вытворчасці, установы фінансава-крэдытнай сістэмы і г.д. Дзяржава мае права на збор падаткаў з насельніцтва і арганізацый.
Адна з самых істотных характрыстык, якія адрозніваюць дзяржаву ў якасці элемента палітычнай сістэмы - гэта дзяржаўны суверэнітэт. Усе іншыя суб’екты палітычнай сістэмы суверэнітэтам не валодаюць. Над імі ўзвышаецца дзяржава як суверэнная ўлада. Прымаемыя дзяржавай рашэнні абавязковы да выканання ўсімі грамадзянамі і арганізацыямі.
Дзяржава - гэта арганізацыя улады, прававога прымусу, яна актыўна выкарыстоўвае санкцыі заахвочвання і пакарання за выкананне або парушэнне ўстаноўленых норм. З мэтай урэгулявання грамадскіх адносін дзяржава выконвае праватворчую функцыю. Яна ўстанаўлівае прававыя асновы функцыянавання ўсёй палітычнай сістэмы, азначае парадак утварэння, дзейнасці і ліквідацыі (забароны) палітычных арганізацый.
Палітычная сістэма павінна ствараць умовы для супрацоўніцтва асобы і дзяржавы. Гэта магчыма толькі тады, калі палітычная сістэма будуецца на аснове прынцыпаў цывільнага грамадства і прававой дяржаўнасці. Адносна цывільнага грамадства дзяржава павінна мець межы свайго ўмяшання. Дзяржава не можа і не павінна ўмешвацца ва ўсе сферы грамадскага жыцця. Дзяржава павінна толькі спрыяць развіццю грамадства і кожнай асобы.
Грамадзянін - адзін з асноўных суб’ектаў палітычнай сістэмы. Грамадзяне могуць ў актыўнай форме і ў форме бяздзейнасці выражаць сваю волю, уздзейнічаць на палітыку дзяржавы. Рознабаковыя адносіны паміж дзяржавай і грамадзянінам асноўваюцца на ўзаемных правах і абавязках, якія замацаваны ў канстытуцыі і іншых законах.
Згодна арт. 2 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь чалавек з’яўляецца вышэйшай каштоўнасцю грамадства і дзяржавы. Дзяржава адказная перад грамадзянінам за стварэнне ўмоў для свабоднага і годнага развіцця асобы. У арт. 21 Канстытуцыі сказана, што забеспячэнне правоў і свабод грамадзян Рэспублікі Беларусь з’яўляецца вышэйшай мэтай дзяржавы. Дзяржава гарантуе правы і свабоды грамадзян Беларусі, замацаваныя ў канстытуцыі, законах і прадугледжаныя міжнароднымі абавязацельствамі дзяржавы.
У заканадаўстве ўстанаўліваюцца межы ўмяшання дзяржавы ў справы асобы. Дзяржаўныя органы і службовыя асобы павінны несці адказнасць за парушэнне правоў і свабод грамадзян, за непрыманне мер для іх рэалізацыі. Кожнаму грамадзяніну павінна быць прадастаўлена права звяртацца ў суд для абароны сваіх правоў і свабод.
У адносінах паміж грамадзянінам і дзяржавай павінны дзейнічаць два прынцыпы прававога рэгулявання: для грамадзян - “дазволена ўсё, што не забаронена законам”, а адносна дзяржавы, наадварот, - “дазволена толькі тое, што разрашаецца законам”.
3.Дзяржава і палітычныя партыі
Галоўнымі палітычнымі аб’яднаннямі грамадзян для барацьбы за ўладу ў сучасным грамадстве выступаюць палітычныя партыі. Палітычная партыя - арганізаваная група адзінамысленікаў, якая прадстаўляе інтарэсы часткі грамадства і ставіць перад сабой мэту іх рэалізацыі шляхам заваявання дзяржаўнай улады або ўдзелу ў яе ажыццяўленні. Існуюць партыі, якія адстойваюць інтарэсы асобных сацыяльных, рэгіянальных, нацыянальных, рэлігійных груп насельніцтва.
У сучасных умовах пры ўдзеле ў палітычным жыцці шырокіх слаёў насельніцтва партыі сталі адным з асноўных суб’ектаў палітычнай сістэмы і неабходным элементам дэмакратычнай дзяржавы. Згодна арт. 5 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь “Палітычныя партыі, іншыя грамадскія аб’яднанні, дзейнічаючы ў межах канстытуцыі і законаў Рэспублікі Беларусь, садзейнічаюць выяўленню палітычнай волі грамадзян, удзельнічаюць у выбарах”.
Партыі актыўна ўдзельнічаюць у палітычным жыцці ў розных формах. У першую чаргу гэта ўдзел у выбарах прадстаўнічых органаў: выдзвіжэнне кандыдатаў; прадвыбарчая агітацыя; удзел у рабоце выбарчых камісій і г.д. Партыі могуць прымаць удзел у фармаванні іншых органаў, а таксама ў рэалізацыі дзяржаўных рашэнняў.
Страницы: 1, 2
